सबैभन्दा कम भ्रष्टाचार

न्यु जिल्यान्ड, विश्वमा सबैभन्दा कम भ्रष्टाचार हुने देश। म यता आउन लाग्दा मेरा मित्रले सुनाउँदै थे। ओहो, धेरै राम्रो देश रैछ जस्तो छ यार । यस्तै ठाउँमा जानुपर्छ । यो भ्रस्टाचार को देश (नेपाललाई भन्न खोज्या) काम छैन। मलाई नि गजब लाग्यो। कस्तो होला त्यो देश?
.......................................

एक दिन कोठामा बस्दै थिए, अगाडी को ढोका ढ्याक ढ्याक गर्छ। को रैछ भनी हेर्न गा'को त क्रिस्चियन धर्म प्रचार गर्न हिडेका बुढा -बुढी रैछन्। लौ यता उनीहरुकै देश मा पनि के प्रचार गर्न हिडिरा होला ? मलाई कहाँ बाट आ'को, के धर्म हो सोध्दै थिए। अनि पढ्न दिए उनीहरुका कुरा। यता धेरै भ्रष्टाचार छ बाबु, प्रभु ले सब ठिक गर्छन् भन्दै थिए। आँई ....... के हो यो? भ्रस्टाचार??? "ह्या न्यु जिल्यान्डमा कम छ भन्ने पो सुनेथे त।" मैले प्रश्न गरें। "होइन बा, यता धेरै भ्रष्टाचार हुन्छ" रे लौ। के अचम्म!!!
.....................................

विकिपेडिया का अनुसार , "corruption is spiritual or moral impurity or deviation from an ideal." खतरा नै रैछ परिभाषा पनि । त्यसैले परिभाषा भन्दा पनि बरु भ्रस्टाचार को तरिका तिर जाउँ। विकिपेडियाको अनुसार नै भ्रस्टाचारका तरिकाहरुमा घुस लिने-दिने, सार्वजनिक सम्पत्तिको  निजी उपयोग, ठगी, निजी उपयोगको लागि सार्वजनिक अधिकारको दुरुपयोग गर्नु, निर्णयाधिकार को गलत उपयोग, नातावाद, कृपावाद, आदि, इत्यादि  छन्। भ्रस्टाचार विरुद्ध काम गर्ने Transparency International को web site मा पनि परिभाषा खोजेको, मैले त भेटिन। जे होस्, यो संस्था नै हो देश देश को भ्रस्टाचार को list निकाल्ने। कुन देश मा भ्रस्टाचार धेरै र थोरै भनेर वर्षै पिच्छे list छाप्ने। 2012 वर्षको लागि न्यु जिल्यान्ड एक नम्बर मा छ अनि नेपाल एक सय चवन्न मा। अफगानिस्तान, उत्तर कोरिया र सोमालिया रहेछ लास्टमा, एक चौहत्तर नम्बरमा।

नेपाल आफ्नै देश। आफ्नो देशमा कति भ्रस्टाचार भैरहेछ, कहाँ-कता भैरहेछ हामीलाई अनुभव भैहाल्छ। अनि फेरी अन्तर राष्ट्रिय संस्थाले लिस्ट निकाल्छ, ल है तिम्रो देशमा यति विधि भ्रस्टाचार हुन्छ, तिमि लिस्ट को लास्ट तिर छौ भन्छ । अनि हामीलाई लाग्छ, हो यार हाम्रो देश त गए गुज्रेकै छ। खत्तम छ। विदेश नै ठिक छ। विदेश भन्नाले गोरो मान्छेहरु बस्ने देश। गोरो मान्छेको सबै कुरा गोरो। सफा। त्यहाँ मात्र राम्रो आचरण। no भ्रस्ट आचारण । हामी यो पनि सोच्दैनौ कसरी हाम्रो देश लाई त्यो Transparency International भन्ने संस्थाले कैले तेरो यो नम्बर, कैले त्यो नम्बर भनेर लिस्ट गर्छ। उसले गर्ने भनेको Corruption Perception Index को आधारमा हो, जुन सम्बन्धित देशको तथाकथित विज्ञहरु तथा व्यापारीहरुको राय सर्वेक्षण (opinion survey) अनुसार निर्धारण गरिन्छ। यो भ्रस्टाचार नाप्ने पद्दति आफैमा विवादास्पद छ। किन यसले विकास उन्मुख राष्ट्र र कम्युनिस्ट राष्ट्रलाई जैले नि लिस्टको तल तिर पार्छ त ? धनी देशमा भ्रस्टाचार कम नै हुने हो त? कि धनी देशका विज्ञहरु सरकार नजिक हुने हुन्, जसले आफैले गरेको भ्रस्टाचार नदेख्ने पो हुन् कि? आखिर opinion न हो।

नेपालमा भ्रस्टाचार नभएको होइन। एकदम छ। तर नेपालको तुलना न्यु जिल्यान्ड सँग कसरी गर्न सकिन्छ। सबभन्दा कम भ्रस्टाचार, एक नम्बरमा न्यु जिल्यान्ड संगै डेनमार्क र फिनल्याण्ड छन्। यी तीन देशमै नेपाल को तुलनामा कति थोरै मान्छे बस्छन्, तर नेपाल हेरि कति धेरै resources छ । मान्छे नै छैनन् भने कसले गर्ने भ्रस्टाचार? अनि सबैलाई पुगिसरी छ भने फेरी किन भ्रस्ट आचरण? यो हल्का सोच्ने तरिका भो। तर कुरो चै के भने भ्रस्टाचार को अनेक रुप हुन्छ। नेपालमा सरकारी कार्यालयमा घूस लिने-दिने व्यापक देखिएकोले सबैले भ्रस्टाचार देख्छन्। तर यता विदेश तिर चै अलि लुकिएको भ्रस्टाचार हुन्छ। ठूला-बडा भ्रस्टाचार हुन्छन्। हुन त नेपालमा नि ठूला-बडा भ्रस्टाचार नहुने त होइन। तैपनि यताको ठूला-बडा भ्रस्टाचारले त पूरै विश्व नै प्रभावित हुन्छ। खास गरी अमेरिका (U.S.A.) को। अमेरिका को economic  recession ले सबै देशलाई असर गरेको त देखिएकै हो। अनि अमेरिका को त्यो economic recession को पछाडी व्यापारिक घरानाहरुको भ्रस्टाचार थियो भनेर पछि खुलासा भएकै कुरा हो। तिनै व्यापारी हरु हुन् अमेरिकी राजनीतिक पार्टीहरुलाई चन्दा दिने। अनि आफ्नो अनुकूल सरकारी नीति ल्याउन त्यहाँ भ्रस्टाचार भएन होला कसरी नभन्ने ।

यस्तै खालको भ्रस्टाचार को कुरा गर्छन् यता न्यु जिल्यान्ड तिर पनि। अचेल निजीकरण को कुरो छ यता। त्यसैले निजीकरणको नाममा सरकार निकट व्यापारी को भागमा सरकारी सम्पति कतै सुम्पिने त होइन? भ्रस्टाचार को अर्को तरिका। यसैको विरोध हुदैछ। यसका अलावा नातावाद, कृपावाद संसारको जुनसुकै कुनामा पनि हुन्छ। मान्छे न हुन् यार, आफ्नो त जसको नि राम्रो भै हाल्छ नि।

यस्तै हो साथी, देश अनुसारको भेष। देश अनुसारको भ्रस्टाचार।